Những biến cố bất ngờ như thiên tai, tai nạn giao thông, và cháy nổ đã để lại những hậu quả nghiêm trọng không chỉ về vật chất mà còn về tinh thần cho những người sống sót. Mới đây, vụ lật tàu ở Hạ Long và vụ sạt lở làng Nủ đã gây ra những cú sốc tinh thần lớn cho nhiều người. Các nạn nhân không chỉ cần cứu hộ vật chất mà còn cần một ‘hệ thống chữa lành’ về tinh thần để vượt qua những sang chấn tâm lý âm ỉ.
Theo các chuyên gia tâm lý, khi con người trải qua biến cố lớn, có hai kiểu phản ứng rõ rệt: sự sụp đổ tinh thần ngay tức thì hoặc sự đóng băng cảm xúc kéo dài. Những biến cố bất ngờ như thiên tai hay tai nạn giao thông thường đến bất ngờ, gây ra cú sốc tinh thần cực kỳ lớn và tạo tiền đề cho những sang chấn tâm lý kéo dài như rối loạn cảm xúc, trầm cảm, mất kiểm soát. Thạc sĩ, chuyên gia tâm lý Nguyễn Hồng Bách – Giám đốc Trung tâm tâm lý lâm sàng Dr.MP, cho rằng sau biến cố lớn, người dân thường trải qua ba giai đoạn: tiếp nhận sự kiện chấn thương, xử lý nhận thức, ứng phó và tăng trưởng sau sang chấn.
Tuy nhiên, nếu không có kỹ năng ứng phó hoặc nhận được sự hỗ trợ tâm lý kịp thời, tổn thương sẽ tiếp tục đào xoáy trong tâm thức. Các chuyên gia tâm lý cũng lưu ý rằng vấn đề nghiêm trọng hơn ở trẻ nhỏ là tổn thương ở tuổi thơ có thể âm thầm tạo ra nền tảng tinh thần rạn vỡ. Những đứa trẻ ấy lớn lên với mặc cảm mất mát, ký ức chấn động khó xóa mờ và câu hỏi không lời đáp.
Không chỉ những người trực tiếp trải qua biến cố, sang chấn tâm lý có thể xảy ra với những người khác như phóng viên, nhân viên cứu hộ, bác sĩ, tình nguyện viên hoặc người dùng mạng xã hội – những người tiếp nhận cảm xúc dữ dội từ thảm họa thông qua hình ảnh, âm thanh, lời kể. Chuyên gia tâm lý Nguyễn Viết Hiền lưu ý rằng mô hình can thiệp tâm lý sau thảm họa cần được thiết lập để giúp nạn nhân vượt qua sang chấn.
Điều này bao gồm trị liệu nhóm và cá nhân, kết hợp online – offline để tiếp cận nạn nhân đa dạng. PGS.TS Phạm Hương Trà cũng cảnh báo về việc truyền thông và mạng xã hội cần phải có điểm dừng khi khai thác thông tin để tránh kích hoạt sang chấn. Hiện tại, các chuyên gia tâm lý đang kêu gọi sự quan tâm và hỗ trợ đối với nạn nhân sau vụ lật tàu ở Hạ Long. Đồng thời, cũng nhấn mạnh rằng việc hỗ trợ tâm lý cần diễn ra sau 10-15 ngày so với sự kiện mới đạt hiệu quả cao.
Việc hỗ trợ tâm lý kịp thời và hiệu quả không chỉ giúp những người sống sót vượt qua sang chấn tâm lý mà còn giúp họ xây dựng lại cuộc sống mới. Thông qua việc cung cấp các dịch vụ hỗ trợ tâm lý, chúng ta có thể giúp những nạn nhân của thiên tai và tai nạn giao thông phục hồi tinh thần và tái hòa nhập vào cuộc sống hàng ngày.
Trong các trường hợp khẩn cấp, việc tiếp cận hỗ trợ tâm lý sớm có thể giúp giảm thiểu những hậu quả tiêu cực về tinh thần. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, chuyên gia tâm lý và cộng đồng để cung cấp hỗ trợ kịp thời và hiệu quả cho những người cần giúp đỡ.