Thị trường chứng khoán Việt Nam gần đây đã chứng kiến một sự gia tăng đáng kể trước đề xuất mới của Bộ Tài chính về Luật Thuế Thu nhập cá nhân sửa đổi. Một trong những đề xuất đáng chú ý nhất là áp dụng mức thuế suất 20% trên thu nhập từ bán chứng khoán sau khi trừ giá mua và chi phí. Đây không phải là một phương án mới, vì nó đã được quy định trong Luật Thuế Thu nhập cá nhân năm 2007. Tuy nhiên, do một số vướng mắc trong quá trình thực thi, từ năm 2015, luật thuế đã thống nhất chuyển sang phương pháp đơn giản hơn, áp thuế 0,1% trên giá trị mỗi lần giao dịch.

Vậy việc áp thuế mới này sẽ có tác động thế nào đến thị trường chứng khoán Việt Nam? Liệu thị trường tài chính Việt Nam có thể ‘đi bằng hai chân’, bao gồm cả ngân hàng và chứng khoán, một cách vững chắc trong khi chính sách thuế có nguy cơ làm chùn bước phát triển của thị trường chứng khoán?

Đề xuất áp thuế 20% trên lãi chứng khoán đã tạo ra nhiều ý kiến trái chiều trong giới đầu tư và chuyên gia. Một mặt, nhiều người ủng hộ đề xuất này vì cho rằng đây là một bước tiến quan trọng, giúp đảm bảo tính công bằng trong thu nhập giữa chứng khoán và các nguồn thu khác. Mặt khác, không ít chuyên gia và nhà đầu tư lo ngại rằng việc đánh thuế trực tiếp trên lợi nhuận sẽ làm giảm sức hấp dẫn của chứng khoán Việt Nam. Sự thay đổi đột ngột này có thể làm giảm động lực giao dịch, đặc biệt là đối với các nhà đầu tư ngắn hạn.

Thực tế, thị trường tài chính Việt Nam đang có sự tồn tại của hai thái cực. Trong các chiến lược phát triển thị trường tài chính, cơ quan quản lý đã nhiều lần nhấn mạnh rằng thị trường tài chính muốn vững mạnh phải ‘đi bằng hai chân’ – gồm thị trường tiền tệ và thị trường vốn. Tuy nhiên, sau gần 30 năm xây dựng, thị trường vốn Việt Nam vẫn còn là ‘chân trụ yếu’, trong khi hệ thống ngân hàng thương mại đang gánh vác phần lớn vai trò cung ứng vốn cho nền kinh tế.

Ở Việt Nam, hầu như ai cũng sở hữu ít nhất một tài khoản ngân hàng, nhưng tỷ lệ người dân đầu tư chứng khoán còn rất khiêm tốn. Hiện cả nước có khoảng 10 triệu tài khoản chứng khoán, tương đương 10% dân số. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, nhưng một yếu tố quan trọng là thói quen và tâm lý của nhà đầu tư cá nhân. Từ trước đến nay, người dân gửi tiết kiệm ngân hàng vừa an toàn, lãi suất ổn định lại không phải đóng thuế thu nhập cá nhân trên tiền lãi.

Nếu chính sách thuế chứng khoán mới được thông qua như đề xuất hiện nay, mặc dù có thể giúp thị trường chứng khoán Việt Nam tiệm cận gần hơn với các thông lệ quốc tế, nhưng cục diện so sánh giữa kênh đầu tư và kênh tiết kiệm ngân hàng sẽ thay đổi đáng kể. Điều này có thể được xem là một ‘bước lùi’ của thị trường chứng khoán.

Cụ thể, giả sử lãi suất tiền gửi tiết kiệm duy trì không chịu thuế, còn đầu tư chứng khoán phải chịu thuế 20% trên phần lãi, thì ưu thế lợi nhuận sau thuế sẽ nghiêng hẳn về gửi tiết kiệm trong nhiều trường hợp. Do đó, để đạt được sự cân bằng lợi ích trước ngưỡng cửa mới này, các cơ quan quản lý nên tính đến lộ trình thực hiện phù hợp. Có thể xem xét miễn hoặc giảm thuế cho một số sản phẩm cần khuyến khích, chẳng hạn như quỹ đầu tư dài hạn, đặc biệt là quỹ mở trái phiếu.

Tóm lại, câu chuyện thuế chứng khoán 20% không chỉ là bài toán thu ngân sách, mà còn là phép thử đối với tầm nhìn phát triển thị trường tài chính Việt Nam. Một quyết sách nếu thiếu cân bằng có thể khiến thị trường mãi ‘đi khập khiễng’ với ‘chiếc chân’ ngân hàng quá tải. Việc cân nhắc và thực hiện các chính sách phù hợp sẽ quyết định tương lai của thị trường tài chính Việt Nam.